آیا با عوارض کمبود مس در بدن، منابع غذایی آن و اثرات مصرف بیش از حد این ماده معدنی آشنا هستید؟ مس فقط برای پوشاندن لوله های آب به کار نمی رود. این ماده معدنی در بدن ما نیز وجود دارد و اتفاقاً نقش های بسیار مهمی نیز ایفا می کند؛ از تقویت سیستم ایمنی و تولید سلول های خونی گرفته تا کمک به عملکرد طبیعی سیستم عصبی. بدن ما روزانه به مقدار کمی مس نیاز دارد، اما دریافت نکردن همین مقدار کم می تواند عوارض شدیدی در پی داشته باشد که گاه جبران ناپذیرند.
خوشبختانه غذاهای زیادی وجود دارند که حاوی مس هستند و می توان با اضافه کردن آن ها به رژیم غذایی، از کمبود این ماده معدنی در بدن جلوگیری کرد. البته مصرف زیاد مس نیز می تواند منجر به مسمومیت شود که عوارض خطرناکی در پی دارد، اما مسمومیت با مس نه به خاطر زیاده روی در خوردن غذاهای حاوی این ماده معدنی، بلکه به علت مصرف غذاهای آلوده است.
ما در این مقاله، علاوه بر مرور عوارض کمبود مس در بدن، منابع غذایی آن را نیز به شما معرفی می کنیم و سپس، به بررسی عوارض مصرف بیش از حد این ماده معدنی می پردازیم؛ پس اگر نگران کمبود مس در بدنتان هستید، با ما در ادامه این مطالب همراه باشید.
کمبود مس و علت های آن
مس به مقدار کمی در بدن یافت می شود، اما همین مقدار کم نقش های بسیار مهمی در خون، مغز و سایر نقاط بدن ایفا می کند. دست کم ۱۲ آنزیم در بدن وجود دارد که عملکردشان وابسته به مس است. به عنوان مثال، در صورت کمبود مس، عملکرد آنزیم «تیروزیناز» مختل می شود. این آنزیم در ساخت «ملانین» نقش دارد؛ ترکیبی که در سلول های پوست یافت می شود و به پوست رنگ می دهد. علاوه بر این ها، بدن برای تجزیه آهن نیز به مس نیاز دارد.
اصطلاح پزشکی کمبود مس «هایپوکاپرمیا» است. هایپوکاپرمیا علت های مختلفی دارد. بدن ما مس را هم از معده و هم از روده کوچک جذب می کند. بنابراین، اگر برای هرکدام از این اندام ها مشکلی پیش بیاید، جذب مس با اختلال مواجه می شود. به همین دلیل هم هست که جراحی های معده اغلب به کمبود مس منجر می شوند.
یکی دیگر از دلایل کمبود مس می تواند مصرف مکمل های روی (زینک) باشد. روی و مس برای جذب شدن در معده رقابت می کنند و در اغلب مواقع روی است که پیروز این رقابت می شود؛ بنابراین، مصرف زینک می تواند مانع از جذب مس و در نتیجه، کمبود این ماده معدنی مهم در بدن شود.
عوارض کمبود مس در بدن
تشخیص کمبود مس گاه برای پزشکان نیز دشوار است، زیرا علائم آن به علائم عارضه ها و بیماری های دیگر شبیه است. برای مثال، کمبود ویتامین B۱۲ هم علائمی شبیه به کمبود مس دارد. کمبود مس سطح انرژی بدن را تحت تأثیر قرار می دهد و در عملکرد سیستم ایمنی و عصبی اختلال ایجاد می کند. عوارض کمبود این ماده معدنی نیز به دلیل بروز همین اختلالات است. برخی علائم و عوارض کمبود مس عبارتند از:
۱. ضعف و بی حالی
ضعف و بی حالی علت های مختلفی دارد که یکی از آن ها کمبود مس است. وجود مس برای جذب آهن ضروری است. اگر بدن به اندازه کافی مس دریافت نکند، جذب آهن کاهش می یابد. کاهش آهن نیز، به نوبه خود، می تواند به عارضه ای به نام «کم خونی کمبود آهن» منجر شود. در این عارضه، اکسیژن کافی به بافت های بدنتان نمی رسد؛ بنابراین، احساس ضعف و بی حالی به شما دست می دهد.
سلول های بدن، همچنین، برای تولید ATP، که منبع اصلی تأمین انرژی آن هاست، به مس نیاز دارند. کمبود مس تولید این مولکول را مختل می کند و سطح انرژیتان را تحت تأثیر قرار می دهد. بدیهی است که بر اثر کاهش سطح انرژی، احساس خستگی و بی حالی به شما دست خواهد داد. خوشبختانه با مصرف خوراکی های حاوی مس، می توان کم خونی ناشی از کمبود این ماده معدنی را جبران و بی حالی را برطرف کرد.
۲. بیمار شدن های پی در پی
اگر زیاد مریض می شوید، ممکن است کمبود مس داشته باشید؛ زیرا این ماده معدنی نقش مهمی در تنظیم عملکرد سیستم ایمنی ایفا می کند. کمبود مس در بدن، روند تولید سلول های ایمنی را با مشکل مواجه می کند. در پی چنین اختلالی، تعداد گلبول های سفید خون به شدت کاهش می یابد و در نتیجه، بدن در مبارزه با عفونت ها ناتوان می شود. یکی از انواع گلبول های قرمز که بر اثر کمبود مس کاهش پیدا می کند، «نوتروفیل» است. نوتروفیل ها اولین سد دفاعی در برابر عوامل بیماری زا هستند و کم شدن تعدادشان ایمنی بدن را به شدت ضعیف می کند.
۳. ضعیف و شکننده بودن استخوان
پوکی استخوان، که با ضعیف و شکننده بودن استخوان شناخته می شود، با بالا رفتن سن شایع تر می شود و ارتباط نزدیکی با کمبود مس دارد. مس برای تشکیل اتصالات داخلی بدنه استخوان ضروری است. این اتصالات، استخوان را محکم و سلامت آن را تضمین می کنند. علاوه بر این، مس تولید «استئوبلاست» ها را نیز در بدن افزایش می دهد؛ سلول هایی که به بازآرایی و تقویت بافت های استخوانی کمک می کنند.
۴. مشکلات یادگیری و حافظه
کمبود مس، یادگیری و حافظه را با مشکل مواجه می کند؛ زیرا وجود این ماده معدنی برای رشد مغز و عملکرد طبیعی آن ضروری است. آنزیم هایی که انرژی مغز را تأمین می کنند، برای انجام وظایف خود به مس نیاز دارند. مس، همچنین، به سیستم ایمنی مغز را تقویت و به پیام رسانی مغز به بدن کمک می کند.
کمبود مس خطر ابتلا به بیماری هایی را افزایش می دهد که در روند رشد مغز اختلال ایجاد می کنند و یادگیری و حافظه را نیز تحت تأثیر قرار می دهند. از معروف ترین این بیماری ها، می توان آلزایمر را مثال زد. پژوهش های علمی نشان می دهند که افراد مبتلا به آلزایمر، ۷۰ درصد کمتر از افراد سالم مس در بدن خود دارند.
۵. دشواری برای راه رفتن
افرادی که دچار کمبود مس هستند در راه رفتن دچار مشکل می شوند. آنزیم های بدن ما برای حفظ سلامت نخاع از مس استفاده می کنند. برخی از این آنزیم ها، نخاع را عایق می کنند تا پیام های مغز بهتر به سایر نقاط بدن منتقل شود. کمبود مس عملکرد این آنزیم ها را مختل می کند و باعث می شود که عایق شدن نخاع و در نتیجه، انتقال پیام های عصبی به درستی انجام نشود. راه رفتن ما را همین پیام های عصبی تنظیم می کنند؛ بنابراین، کمبود مس باعث می شود هنگام حرکت تعادل نداشته باشید.
۶. حساسیت به سرما
افرادی که دچار کمبود مس هستند نسبت به هوای سرد حساس ترند. وجود مس، در کنار سایر مواد معدنی مثل روی، برای عملکرد صحیح غده تیروئید ضروری است. میزان ترشح هورمون های تیروئیدی به مقدار مس موجود در بدن بستگی دارد. اگر دچار کمبود مس باشید، هورمون های تیروئیدی کاهش می یابند و عملکرد این غده مختل می شود. از آنجا که غده تیروئید در تنظیم متابولیسم و تولید گرما نقش دارد، کاهش هورمون های تیروئیدی بر اثر کمبود مس، باعث می شود که به راحتی احساس سرما کنید.
۷. رنگ پریدگی و خاکستری شدن مو
رنگ پوست را تا حد زیادی رنگیزه ای به نام «ملانین» تعیین می کند. افرادی که پوستشان روشن تر است، ملانین کمتر، کوچک تر و سبک تری دارند. هرچه ملانین پوست بیشتر باشد، رنگ پوست نیز تیره تر خواهد بود. آنزیم های تولید کننده ملانین، از مس استفاده می کنند. بنابراین، کمبود مس می تواند تولید این رنگیزه را تحت تأثیر قرار دهد و باعث رنگ پریدگی شود. در ضمن، ملانین علاوه بر رنگ پوست، رنگ مو را نیز تعیین می کند؛ بنابراین، کاهش تولید آن بر اثر کمبود مس می تواند باعث خاکستری شدن مو شود.
۹. از دست دادن بینایی
از دست دادن بینایی عارضه ای جدی است که می تواند بر اثر کمبود طولانی مدت مس بروز کند. وجود مس برای عملکرد صحیح سیستم عصبی و آنزیم های آن ضروری است و کمبود آن می تواند مشکلات عصبی مختلفی از جمله از دست دادن بینایی ایجاد کند. این عارضه در افرادی که جراحی های گوارشی انجام می دهند شایع تر است. زیرا همان طور که گفته شد، این جراحی ها توانایی بدن را برای جذب مس کاهش می دهند. گاهی با افزایش مصرف مس، بینایی باز می گردد، اما به طور کلی هیچ تضمینی برای برطرف شدن این عارضه وجود ندارد.
منابع غذایی مس
خوشبختانه کمبود مس عارضه شایعی نیست؛ زیرا بسیاری از غذاها حاوی مس هستند و بدن ما نیز به مقدار کمی از این ماده معدنی نیاز دارد. برای برطرف کردن نیاز بدنتان به مس، کافیست روزانه ۰.۹ میلی گرم از این ماده معدنی دریافت کنید. غذاهایی که در ادامه به شما معرفی می کنیم، منابع بسیار خوبی برای تأمین مس بدنتان هستند. این خوراکی ها عبارتند از:
-جگر گاو؛ پخته، که هر ۳۰ گرم آن بیش ۴.۵ برابر نیاز روزانه بدنتان مس دارد.
-جگر گوسفند؛ پخته، که هر ۳۰ گرم آن تمام مس مورد نیاز بدنتان را برای یک روز تأمین می کند.
-شکلات تلخ، که هر ۱۰۰ گرم آن معادل ۸۸ درصد از نیاز روزانه بدن مس دارد.
-جو دو سر؛ خام، که هر ۱۵۰ گرم از آن می تواند ۴۹ درصد مس مورد نیازتان را در هر روز فراهم کند.
-بادام هندی، که هر ۳۰ گرم آن ۳۵ درصد از مس مورد نیاز بدن را در هر روز تأمین می کند.
-تخمه آفتاب گردان؛ بو داده شده، که هر ۳۰ گرم از آن ۲۶ درصد از نیاز روزانه بدن را به مس برطرف می کند.
-قارچ؛ پخته، که هر ۱۰۰ گرم از آن حدود ۱۵ درصد از مس مورد نیاز بدن را در هر روز تأمین می کند.
-بادام؛ بو داده شده، که هر ۳۰ گرم از آن تقریباً معادل ۱۵ درصد از نیاز روزانه بدن مس دارد.
برای آن که دچار کمبود مس نشوید، کافیست این خوراکی ها را به برنامه غذایی هفتگی خود اضافه کنید. علاوه بر این ها، مقداری مس در آب آشامیدنی هم یافت می شود. زیرا این ماده معدنی در لوله های انتقال آب نیز وجود دارد. البته نمی توانید تنها با نوشیدن آب، مس مورد نیاز بدنتان را تأمین کنید؛ زیرا مقدار مس موجود در آب آشامیدنی ناچیز است.
عوارض مصرف بیش از حد مس
به طور کلی، ۵۰ تا ۸۰ میلی گرم مس در بدن ما وجود دارد که اغلب در ماهیچه ها و کبد ذخیره می شود. میزان این ماده معدنی در خون نیز بین ۷۰ تا ۱۴۰ میکرو گرم در هر دسی لیتر است. وقتی صحبت از مصرف بیش از حد مس و مسمویت می شود، یعنی میزان این ماده معدنی در خون به بیش از ۱۴۰ میکرو گرم در دسی لیتر برسد. مسمومیت با مس، عوارض ناخوشایندی دارد و می تواند کشنده باشد. برخی از این عوارض عبارتند از:
-حالت تهوع
-استفراغ (مواد غذایی یا خون)
-اسهال
-معده درد
-سیاه شدن رنگ مدفوع
-سر درد
-تنگی نفس
-ضربان قلب نامنظم
-افت فشار خون
-زردی پوست
-آسیب های کلیوی
-آسیب های کبدی
-کما
البته این نکته را باید در نظر داشته باشید که مسمومیت با مس به ندرت بر اثر زیاده روی در خوراکی های حاوی آن پیش می آید. علت اصلی مسمومیت با مس، مصرف غذاها یا نوشیدنی های آلوده و همچنین کار یا زندگی در محیط های آلوده به این ماده معدنی است. به طور کلی، داشتن رژیم غذایی متعادل باعث می شود که نه به کمبود مس دچار شوید و نه با این ماده معدنی مسموم شوید. اگر نگران کمبود مس در بدنتان هستید، بهتر است با پزشک مشورت کنید. خوشبختانه اغلب عوارض ناشی از کمبود این ماده معدنی با مصرف مواد غذایی حاوی آن برطرف می شود.
